ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ

Η κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους (νέους) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο ψυχιατρικών διαταραχών, καθώς και χρήση ναρκωτικών και απόπειρες αυτοκτονίας. Έρευνες έχουν δείξει συνέχιση της κατάθλιψης των νέων στην ενήλικη ζωή, με αρνητικές επιπτώσεις στην εργασία, στην κοινωνική και οικογενειακή ζωή και αυξημένο αριθμό πετυχημένων αυτοκτονιών.

Οι ρυθμοί με τους οποίους τα παιδιά και οι έφηβοι παθαίνουν κατάθλιψη στις μέρες μας είναι πρωτοφανείς. Ο μέσος όρος έναρξης της διαταραχής έχει μειωθεί ραγδαία. Σχεδόν το 9% των νέων έχουν παρουσιάσει ένα τουλάχιστον επεισόδιο σοβαρής κατάθλιψης μέχρι την ηλικία των 14. Το 15 – 20% των νέων παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο πριν ενηλικιωθούν.

Η κατάθλιψη με μικρή ηλικία έναρξης είναι μια χρόνια διαταραχή, με το 84% των καταθλιπτικών νέων να εμφανίζουν αργότερα καταθλιπτικά επεισόδια στην ενήλικη ζωή. Επίσης η κατάθλιψη που έχει μικρή ηλικία έναρξης φαίνεται να σχετίζεται με μια ευρεία γκάμα ψυχιατρικών και οργανικών προβλημάτων στην ενήλικη ζωή, καθώς και βλάβη σε διάφορους τομείς λειτουργικότητας.

Κείμενο: Δήμητρα Τσώλα - Γιαννατσή, Ιδρυτικό μέλος και Γραμματέας της Ελεγκτικής Επιτροπής του ΜΑΖΙ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας (B.A. in Psychology, M.A. in Clinical Psychology)

ΔΙΑΓΝΩΣΗ - ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Τα κύρια χαρακτηριστικά της κατάθλιψης είναι κοινά σε ενήλικους και εφήβους και τα διαγνωστικά κριτήρια για όλες τις διαταραχές διάθεσης είναι σχεδόν ίδια για τα παιδιά και τους ενήλικους. Οι λίγες εξαιρέσεις κατά DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών) για τη μείζονα κατάθλιψη και τη δυσθυμία στα παιδιά και εφήβους περιλαμβάνουν την ευερέθιστη διάθεση αντί για καταθλιπτική διάθεση, αποτυχία πρόσληψης του αναμενόμενου βάρους αντί για απώλεια βάρους και μικρότερη απαιτούμενη χρονική διάρκεια για δυσθυμία.

Υπάρχουν επίσης εμφανείς διαφορές στην κλινική εικόνα. Σωματικά ενοχλήματα, ψυχοκινητικός εκνευρισμός και ψευδαισθήσεις σύμφωνες με τη διάθεση είναι επικρατέστερες στα παιδιά προεφηβικής ηλικίας. Άγχος αποχωρισμού, φοβίες και προβλήματα συμπεριφοράς εμφανίζονται πιο συχνά σε παιδιά. Στους εφήβους μπορεί να εμφανισθούν αντικοινωνική συμπεριφορά, χρήση ουσιών, ανησυχία, γκρίνια, επιθετικότητα, απομόνωση, εντάσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις στην οικογένεια, προβλήματα στο σχολείο, τάσεις φυγής από το σπίτι, καθώς και αισθήματα έλλειψης κατανόησης και επιδοκιμασίας. Η ανηδονία (απώλεια ευχαρίστησης), η απελπισία, η υπερυπνία και οι αλλαγές στο βάρος είναι πιο συχνές στους εφήβους παρά στα παιδιά.

Στα ψυχωτικά καταθλιπτικά παιδιά, ακουστικές ψευδαισθήσεις εμφανίζονται πιο συχνά από παραληρητικές ιδέες. Οι παραληρητικές ιδέες είναι πιο συχνές σε εφήβους και ενηλίκους. Αυτό είναι πιθανό να σχετίζεται με την έλλειψη γνωστικής ωρίμανσης στα παιδιά.

Βρέφη

Η ανακλιτική κατάθλιψη (Spitz, 1946) αφορά την οξεία αντίδραση λήθαργου και εμφανούς αποθάρρυνσης στα βρέφη που έχουν παραμεληθεί. Τα βρέφη αυτά ενδέχεται να εμφανίσουν παθητικότητα και έλλειψη πρωτοβουλίας, διάφορες ασθένειες, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να φτάσουν ακόμη και στον θάνατο. Η διαταραχή εμφανίζεται προοδευτικά και προϋποθέτει την πρότερη ύπαρξη φυσιολογικής σχέσης με τη μητέρα τουλάχιστον κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του βρέφους. Τα βρέφη που επιζούν μπορεί αργότερα να αναπτύξουν υπερβολικές απαιτήσεις για προσοχή ή, παραδόξως, άρνηση για οποιαδήποτε επαφή.

Αυτά τα παιδιά δείχνουν λυπημένα, κλαίνε πολύ, αντιδρούν αργά σε ερεθίσματα, εμφανίζουν κινητική επιβράδυνση και μπορεί να παρουσιάζουν διαταραχές ύπνου και όρεξης. Επίσης η κατάθλιψη εκδηλώνεται με στερεοτυπικές κινήσεις όπως κούνημα μπρος πίσω, ενώ διακρίνουμε ένα άδειο βλέμμα στα μάτια τους.

Παιδιά προσχολικής ηλικίας

Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν εμφανισθεί παθολογικά παρατεταμένες καταστάσεις συναισθηματικής διέγερσης σε ελάχιστα ερεθίσματα και επεισοδιακή μανιακή δραστηριότητα με ελάσσονα καταθλιπτικά συμπτώματα. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με κατάθλιψη φαίνονται πολύ λυπημένα, πεσμένα, παρουσιάζουν περιορισμένη λεκτική επικοινωνία και έλλειψη τρεμοπαίγματος στα μάτια.

Παιδιά σχολικής ηλικίας

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν την ικανότητα να περιγράψουν συμπτώματα όπως αρνητική διάθεση ("έχουν τις μαύρες τους", δεν θέλουν να γίνουν τίποτα όταν μεγαλώσουν), δυσκολία στη συγκέντρωση, χαμηλή απόδοση στο σχολείο, ευερέθιστη διάθεση, κλάμα και αυτοκτονικές σκέψεις, για τις οποίες συχνά δεν γνωρίζουν οι γονείς. Επειδή υπάρχει ο μύθος ότι τα παιδιά δεν κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, δεν είναι ασυνήθιστο οι απόπειρες να χαρακτηρίζονται από τους παιδίατρους σαν ατυχήματα.

Σωματικά ενοχλήματα μπορεί να εμφανίζονται μαζί με τα καταθλιπτικά συμπτώματα στα παιδιά. Τα πιο κοινά είναι οι πονοκέφαλοι και οι πόνοι στην κοιλιά.

Έφηβοι

Συχνά το αίτημα θεραπείας για ένα καταθλιπτικό έφηβο είναι κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς ενώ η κατάθλιψη που το συνοδεύει δύσκολα εντοπίζεται. Οι περισσότεροι έφηβοι δεν δείχνουν λυπημένοι παρά μόνο όταν μιλούν για την κατάθλιψή τους. Συνήθως θέλουν να βρίσκονται με φίλους και να συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Όταν παρουσιάζουν κατάθλιψη, συχνά δείχνουν ανία, απάθεια για τους φίλους τους και τα συνηθισμένα τους ενδιαφέροντα. Μπορεί να αποσυρθούν κοινωνικά ενώ συχνά αναφέρουν πως νιώθουν μοναξιά κι ότι δεν τους αγαπούν.

Οι έφηβοι με κατάθλιψη έχουν λίγους φίλους, φτωχές σχέσεις με συνομηλίκους και αρνητική αυτοεκτίμηση. Παρουσιάζουν χαμηλή σχολική επίδοση, αλλαγές στους βαθμούς ή και σχολική αποτυχία. Η συγκέντρωσή τους επηρεάζεται, νιώθουν κούραση και απομονώνονται. Η αντικοινωνική συμπεριφορά (παραβατικότητα), η ελευθέρων ηθών σεξουαλική συμπεριφορά και η χρήση ουσιών συχνά περιπλέκουν την κλινική εικόνα.

Η κατάθλιψη μπορεί να έχει μια κλινική εικόνα διαφορετική από έφηβο σε έφηβο αλλά τα κύρια στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν είναι καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση, απώλεια ενδιαφέροντος, αδυναμία στη συγκέντρωση, αισθήματα ενοχών και αναξιότητας, διαταραχές ύπνου και όρεξης και αυτοκτονικές σκέψεις.

 Μπορεί να είναι δύσκολο για τους γονείς να διακρίνουν τα φυσιολογικά σημάδια της εφηβείας από μια καταθλιπτική διαταραχή. Η εφηβεία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από πολλές σημαντικές μεταβάσεις. Οι έφηβοι βιώνουν σωματικές και ορμονικές αλλαγές, καθώς και αλλαγές στο σχολείο, στις σχέσεις τους με τους γονείς τους και τους συνομηλίκους.

 Η κατάθλιψη εκδηλώνεται διαφορετικά στα δύο φύλα κατά τη διάρκεια της εφηβείας: τα κορίτσια αποσύρονται, ενώ τα αγόρια εμφανίζουν παραβατική ή αντικοινωνική συμπεριφορά.

Συνοπτικά, τα κοινά σημεία κατάθλιψης στα παιδιά και εφήβους είναι:

• Ευερεθιστότητα και πεσμένο ηθικό

Η ευερεθιστότητα εναλλάσσεται με το πεσμένο ηθικό στους νέους. Το πεσμένο ηθικό μπορεί να αποτελεί το μοναδικό σύμπτωμα που εμφανίζει το παιδί για βδομάδες, με μια μικρή μεταβολή από τη μία μέρα στην άλλη και μια βελτίωση κατά τις απογευματινές ώρες. Τα καταθλιπτικά παιδιά μπορεί να κλαίνε κάθε μέρα. Οι φασαρίες και οι ταραχές που προκαλούν τα αγόρια μπορεί να υποκρύπτουν κατάθλιψη.

• Απώλεια ευχαρίστησης (ανηδονία) και απώλεια κινήτρου

Τα καταθλιπτικά παιδιά χάνουν την ικανότητα να απολαμβάνουν τις δραστηριότητες που τους ευχαριστούσαν. Σε σοβαρή μορφή κατάθλιψης, οι νέοι μπορεί να απομονωθούν από τους συνομηλίκους τους, καθώς δεν αντέχουν να βρίσκονται με άλλα άτομα και την οικογένειά τους.

• Διαταραχή όρεξης

Μερικά παιδιά καλύπτουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες με το φαγητό χωρίς όμως να το απολαμβάνουν, παίρνοντας βάρος. Κάποια άλλα παρουσιάζουν ανορεξία με σημαντική απώλεια βάρους.

• Διαταραχή ύπνου

Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν έχουν κατάθλιψη μπορούν να αναπληρώσουν τον χαμένο ύπνο την επόμενη νύχτα. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στους καταθλιπτικούς νέους στους οποίους η διαταραχή ύπνου επιμένει, με αποτέλεσμα να είναι κουρασμένοι και να πέφτουν σε λήθαργο χωρίς να νιώθουν ξεκούραστοι παρά τις πολλές ώρες που μένουν στο κρεβάτι.

• Κόπωση, απώλεια ενέργειας

Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι δεν έχουν τη δύναμη και τη ζωτικότητα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που σε άλλες συνθήκες δεν θα τους προκαλούσαν πρόβλημα.

• Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση

Μερικά καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι μπορεί να παρουσιάζουν αργές κινήσεις. Διέγερση και ένταση μπορεί να χαρακτηρίζουν πιο μικρά παιδιά.

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα ενοχής

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αναξιότητας είναι συνηθισμένα συμπτώματα κατάθλιψης στους νέους. Τα καταθλιπτικά κορίτσια εκτιμούν αρνητικά την εμφάνισή τους και στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Οι καταθλιπτικοί έφηβοι μπορεί να νιώθουν υπερβολικές ενοχές, όπως ότι ευθύνονται οι ίδιοι για τις οικογενειακές εντάσεις ή για το διαζύγιο των γονιών τους. Οι τελειομανείς και υπερβολικά ευσυνείδητοι νέοι μπορεί να νιώσουν τύψεις όταν πέφτει το ηθικό τους, επειδή αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους ή να φέρουν σε πέρας τα καθήκοντά τους.

• Αδυναμία στη συγκέντρωση

Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι έχουν συχνά προβλήματα προσοχής και δυσκολίες στη συγκέντρωση. Τους είναι δύσκολο να προσέξουν τι γίνεται γύρω τους, να ακούσουν ή να μείνουν ακίνητοι, διασπάται εύκολα η προσοχή τους και αδυνατούν να ολοκληρώσουν αυτά που άρχισαν. Έχουν χαμηλή σχολική επίδοση, δεν συνδέονται με τους συμμαθητές τους και φαίνονται να μην έχουν στόχους. Υπολογίζεται ότι πολλές "κοπάνες" οφείλονται σε κατάθλιψη.

• Σωματικά ενοχλήματα

Συχνοί πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι, πόνος στο στήθος και πόνοι στα πόδια μπορεί να αποτελούν σημάδια κατάθλιψης στους νέους.

• Άγχος

Η κατάθλιψη στους νέους μπορεί συχνά να συνοδεύεται από σοβαρό άγχος. Για να χαλαρώνουν κάποιοι νέοι ενδέχεται να καταναλώνουν αλκοόλ για να νιώθουν πιο άνετα και να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Μακροπρόθεσμα όμως με το αλκοόλ η κατάθλιψη δεν αντιμετωπίζεται, το άγχος δεν μειώνεται, αντιθέτως εμφανίζονται καινούργιες αρνητικές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της κατάχρησης αλκοόλ.

• Σκέψεις και απόπειρες αυτοκτονίας

Οι σκέψεις αυτοκτονίας είναι πολύ συχνές στα παιδιά και εφήβους που έχουν κατάθλιψη, παρόλο που οι απόπειρες είναι πολύ λιγότερες. Υπάρχει μια απόκλιση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο τα καταθλιπτικά παιδιά βιώνουν και περιγράφουν την κατάστασή τους και του τι αντιλαμβάνονται οι γονείς. Οι γονείς συχνά περιγράφουν τα καταθλιπτικά παιδιά τους ως ανυπάκουα, υπερκινητικά, ευερέθιστα, αρνητικά, ότι κλαίνε εύκολα, ότι τσακώνονται συχνά. Τα καταθλιπτικά παιδιά και έφηβοι παρουσιάζουν τους εαυτούς τους θλιμμένους, δυστυχισμένους και απαισιόδοξους. Εκφράζουν πολλές αγωνίες κι έχουν αρνητική εικόνα για το σώμα τους.

Κείμενο: Δήμητρα Τσώλα - Γιαννατσή, Ιδρυτικό μέλος και Γραμματέας της Ελεγκτικής Επιτροπής του ΜΑΖΙ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας (B.A. in Psychology, M.A. in Clinical Psychology)

ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Η συννοσυρότητα στα παιδιά και τους εφήβους που υποφέρουν από κατάθλιψη είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Το 40 – 90% των καταθλιπτικών εφήβων εμφανίζει τουλάχιστον μία διαταραχή μαζί με την κατάθλιψη, με πιο συχνή το άγχος. Επίσης μπορεί να εμφανισθούν εναντιωτική προκλητική διαταραχή, διαταραχή διαγωγής, διαταραχές σχετιζόμενες με ουσίες και διαταραχές στην πρόσληψη τροφής.

Σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας τα μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια συχνά εμφανίζονται μαζί με διαταραχές ελαττωματικής προσοχής και διασπαστικής συμπεριφοράς καθώς και αγχώδεις διαταραχές. Μπορεί να αναπτυχθεί άγχος αποχωρισμού και να κάνει το παιδί να προσκολληθεί, να αρνείται να πάει στο σχολείο και να φοβάται ότι οι γονείς του θα πεθάνουν.

Κείμενο: Δήμητρα Τσώλα - Γιαννατσή, Ιδρυτικό μέλος και Γραμματέας της Ελεγκτικής Επιτροπής του ΜΑΖΙ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας (B.A. in Psychology, M.A. in Clinical Psychology)

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ

Πολλοί είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης στα παιδιά και τους εφήβους: γενετικοί, βιολογικοί, γνωσιακοί, διαπροσωπικοί, καθώς και αντιξοότητες στην παιδική ηλικία.

 - Οικογενειακοί και γενετικοί παράγοντες

Οι οικογενειακοί παράγοντες καθορίζουν σημαντικά την κατάθλιψη. Τα παιδιά των καταθλιπτικών γονιών είναι περίπου τέσσερις φορές πιο πιθανά να παρουσιάσουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο από τα παιδιά των οποίων οι γονείς δεν έχουν παθολογία. Επίσης είναι δύο φορές πιο πιθανά να πάθουν κατάθλιψη από τα παιδιά που οι γονείς τους υποφέρουν από άλλες ψυχιατρικές διαταραχές ή ιατρικές παθήσεις. Οι επιπτώσεις της γονεϊκής ψυχοπαθολογίας μπορεί να οφείλονται σε γενετικές ή περιβαλλοντικές επιρροές ή έναν συνδυασμό και των δύο.

Η γονεϊκή ψυχοπαθολογία αποτελεί συχνά μέρος μιας περίπλοκης κατηγορίας παραγόντων κινδύνου όπως βία, παραμέληση, ελλιπής γονεϊκή φροντίδα, στρες και άλλου τύπου αντιξοότητες.

Τα αποτελέσματα από μελέτες σε οικογένειες και διδύμους έχουν δείξει ότι η κατάθλιψη με μικρή ηλικία έναρξης είναι κληρονομική, με τη συμβολή πάντα περιβαλλοντικών παραγόντων.

Ορμόνες: σοβαρά καταθλιπτικοί και αυτοκτονικοί νέοι (παιδιά κι έφηβοι) ενδέχεται να παρουσιάζουν υπερέκκριση κορτιζόλης.

- Βιολογικοί παράγοντες

Νευροβιολογικές μελέτες έχουν δείξει ανατομικές, λειτουργικές και νευροχημικές ανωμαλίες οι οποίες συνδέονται τόσο με κατάθλιψη που έχει νεαρή ηλικία έναρξης, όσο και με κατάθλιψη που έχει πρωτοεμφανισθεί σε ενήλικους. Η ανάμειξη ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, όπως του προμετωπιαίου φλοιού, του ιππόκαμπου, και του αμυγδαλοειδούς πυρήνα έχουν επανειλημμένα βρεθεί σε καταθλιπτικά παιδιά και σε εφήβους. Επίσης έχουν παρατηρηθεί μειωμένος όγκος του μετωπιαίου λοβού και αυξημένος όγκος κοιλίας σε καταθλιπτικά παιδιά.

Είναι βέβαια πολύ σημαντική η επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων και η αλληλεπίδρασή τους με τις βιολογικές ευαλωτότητες. Στρεσογόνα γεγονότα μπορεί να αλλάξουν τη νευροβιολογία.

- Γνωσιακή ευαλωτότητα στην κατάθλιψη

Σύμφωνα με τις γνωσιακές θεωρίες για την κατάθλιψη, η διαταραχή προκαλείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ της γνωσιακής ευαλωτότητας ενός ατόμου και ορισμένες περιβαλλοντικές καταστάσεις που πυροδοτούν αυτή την ευαλωτότητα.

Παράγοντες γνωστικής ευαλωτότητας

Οι παράγοντες αυτοί αλληλεπιδρούν με στρεσογόνα γεγονότα και προκαλούν καταθλιπτικά συμπτώματα σε παιδιά και εφήβους, μικρότερου βαθμού στα παιδιά προεφηβικής ηλικίας, μεσαίου βαθμού στους εφήβους. Η διαφορά αυτή οφείλεται στη μετάβαση στην εφηβεία που περιλαμβάνει ενδυνάμωση των παραγόντων γνωσιακής ευαλωτότητας, αυξημένη συχνότητα και ένταση των στρεσογόνων γεγονότων και αρνητικές αλλαγές στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες σε πιο μικρή ηλικία δρούσαν προστατευτικά.

- Επίκτητη αδυναμία (learned helplessness)

Οι αρνητικές σχέσεις με τους γονείς προκαλούν στα παιδιά χρόνιο στρες. Στις οικογένειες όπου οι γονείς είναι καταθλιπτικοί, υποφέρουν από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, ή κάνουν κατάχρηση ουσιών, η ανταπόκρισή τους στις ανάγκες των παιδιών είναι ελλιπής. Τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να νιώθουν απελπισμένα, άχρηστα, συντετριμμένα, μελαγχολικά. Η επίκτητη αδυναμία στο παιδί μπορεί να οφείλεται στο γεγονός πως οι γονείς του είναι μόνιμα δυσαρεστημένοι από το ίδιο ό,τι και να κάνει, όπως και να συμπεριφερθεί, ό,τι και να πετύχει. Το παιδί μπορεί να νιώθει αβοήθητο και χωρίς ελπίδα κι αυτό το επίκτητο αίσθημα αδυναμίας που βλάπτει την ικανότητα του νέου να δράσει λειτουργικά, τον/την συνοδεύει και στην ενήλικη ζωή.

- Διαπροσωπικοί παράγοντες

Η ανασφαλής προσκόλληση (ο ιδιαίτερος δεσμός ανάμεσα στο παιδί και το γονιό) ή η γονεϊκή κατάθλιψη αλληλεπιδρούν με την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων στους νέους οδηγώντας τους σε κοινωνικές και συμπεριφορικές ανεπάρκειες, όπως υπερβολική αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους άλλους, τάση να εκφράζονται αρνητικά για τον εαυτό τους και κοινωνική απομόνωση. Οι ανεπάρκειες αυτές με τη σειρά τους φέρνουν προβλήματα στις σχέσεις τους όπως συγκρούσεις και χαμηλή ποιότητα διαπροσωπικών σχέσεων. Τέτοιες δυσλειτουργικές σχέσεις προκαλούν ευαλωτότητα στην κατάθλιψη. Η διαπροσωπική ευαλωτότητα στην κατάθλιψη ενισχύεται κατά τη διάρκεια της μετάβασης στην εφηβεία, ειδικά στα κορίτσια. Τα κορίτσια τα οποία έχουν πρόωρη ανάπτυξη, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε διαπροσωπικό στρες, επειδή αντιμετωπίζουν διάφορα θέματα, όπως τα πρώτα ραντεβού, νωρίτερα από τα συνομήλικα αγόρια, χωρίς να είναι ψυχολογικά έτοιμα να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους διαπροσωπικές προκλήσεις.

- Επισπεύδουσες αιτίες

Οι πιο κοινές επισπεύδουσες αιτίες της κατάθλιψης στα παιδιά και τους εφήβους περιλαμβάνουν:

 - Απώλεια ενός γονιού ή αγαπημένου προσώπου.

 - Απογοητεύσεις, όπως αποτυχία στις εξετάσεις, απογοήτευση από ανθρώπους στους οποίους οι νέοι έδειξαν αφοσίωση και άλλες.

 - Τραυματικά γεγονότα, όπως ψυχολογική ή σωματική κακοποίηση, σεξουαλική εκμετάλλευση, εκφοβισμός (bullying). Η κατάχρηση ουσιών από τους γονείς, κάποια χρόνια ψυχολογική ή οργανική αρρώστια, προβλήματα στις οικογενειακές σχέσεις και οικονομικά προβλήματα στην οικογένεια είναι παραδείγματα άλλων αρνητικών γεγονότων.

Κείμενο: Δήμητρα Τσώλα - Γιαννατσή, Ιδρυτικό μέλος και Γραμματέας της Ελεγκτικής Επιτροπής του ΜΑΖΙ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας (B.A. in Psychology, M.A. in Clinical Psychology)

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η κατάθλιψη στα παιδιά και εφήβους είναι ένα σοβαρό, επίμονο και υποτροπιάζον πρόβλημα δημόσιας υγείας που υπονομεύει την κοινωνική και σχολική λειτουργία, προκαλεί σημαντικό στρες στην οικογένεια και προτρέπει επιτακτική χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Μια ευρεία γκάμα από φαρμακολογικές και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις έχει αναπτυχθεί για τη θεραπεία των καταθλιπτικών παιδιών και εφήβων.

 - Γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία

Η γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία για την κατάθλιψη στους νέους είναι ενεργητική και εστιάζει στο πρόβλημα. Τα παιδιά και οι έφηβοι μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα πιο αποτελεσματικά και να εφαρμόζουν γνωσιακές τεχνικές για να αλλάξουν δυσλειτουργικές σκέψεις και απόψεις και αρνητικές πεποιθήσεις που συμβάλλουν στην κατάθλιψή τους. Ενθαρρύνονται να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που τους ενισχύουν το αίσθημα κατορθώματος και την απόλαυση και βοηθιούνται ώστε να φτιάξουν σχέσεις εμπιστοσύνης και στήριξης με άλλους. Η εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων και διεκδικητικότητας εστιάζει σε συμπεριφορικά προβλήματα που επιδεινώνουν την κατάθλιψη, ενώ γίνονται άμεσες απόπειρες να διευκολύνουν την ανάπτυξη στενών και σταθερών σχέσεων με γονείς και άλλους συγγενείς. Ο στόχος της θεραπείας δεν είναι μόνο να παρέχει στους νέους τα κατάλληλα εργαλεία και τεχνικές ώστε να αντιμετωπίσουν την καταθλιπτική τους διάθεση. Είναι να δώσει στους ίδιους και τους γονείς τους ελπίδα και αισθήματα αποτελεσματικότητας. Οι γνωσιακοί θεραπευτές παρέχουν μια λογική εξήγηση της κατάθλιψης, μεθόδους που βοηθούν στην αντιμετώπιση των στρεσογόνων καταστάσεων, καθώς και μια αίσθηση αισιοδοξίας.

- Φαρμακοθεραπεία

Κλινικές μελέτες που έχουν εξετάσει την αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών στην κατάθλιψη των νέων, έδειξαν πως τα τρικυκλικά φάρμακα παρουσιάζουν αρνητικά αποτελέσματα όσον αφορά τη βελτίωση και την ασφάλεια των νέων. Μελέτες των εκλεκτικών αναστολέων της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (ΕΑΕΣ) έχουν δείξει περισσότερη αποτελεσματικότητα ιδιαίτερα για τη φλουοξετίνη. Ο συνδυασμός γνωσιακής – συμπεριφορικής θεραπείας και φλουοξετίνης φαίνεται να είναι πολύ αποτελεσματικός για τη ραγδαία συμπτωματική και λειτουργική βελτίωση των σοβαρά καταθλιπτικών νέων. Η χρήση βέβαια των ΕΑΕΣ στη θεραπεία των νέων χρειάζεται να είναι προσεκτική, με παρακολούθηση των ασθενών κάθε βδομάδα για τον πρώτο μήνα και κάθε δύο βδομάδες για τους επόμενους δύο μήνες, για παρενέργειες, σημάδια άγχους και αυτοκτονικές σκέψεις.

- Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία για εφήβους

Η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία για τους εφήβους εστιάζει σε αναπτυξιακά θέματα που αφορούν την εφηβεία, όπως τις ρομαντικές σχέσεις, τον αποχωρισμό από τους γονείς, την απώλεια κάποιου αγαπημένου και τη διαπραγμάτευση στις σχέσεις με συνομήλικους. Εστιάζοντας στην αυξανόμενη ανεξαρτησία του εφήβου, η ψυχοθεραπεία είναι προσιτή στους εφήβους. Η θεραπεία είναι δομημένη, ενεργητική και δίνει έμφαση στην ψυχοεκπαίδευση και στην ανάπτυξη διαπροσωπικών δεξιοτήτων. Ο έφηβος ενθαρρύνεται να αναλάβει έναν ενεργητικό ρόλο στην επίλυση του διαπροσωπικού προβλήματος, ενώ οι γονείς συμμετέχουν στη θεραπεία αν είναι εφικτό. Η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία απευθύνεται σε εφήβους που πάσχουν από μονοπολική, μη ψυχωτική κατάθλιψη. Δεν ενδείκνυται για αυτοκτονικούς εφήβους, αυτούς που είναι σε κρίση, ή αυτούς που κάνουν κατάχρηση ουσιών. Είναι απαραίτητο να μπορεί ο έφηβος να αναγνωρίζει πως έχει κατάθλιψη και να συμφωνεί με τον θεραπευτή πως υπάρχει ένα τουλάχιστον διαπροσωπικό πρόβλημα. Ο θεραπευτής εντοπίζει το διαπροσωπικό πρόβλημα που σχετίζεται με την κατάθλιψη του εφήβου.

Αυτό καθορίζει και τους θεραπευτικούς στόχους καθώς και τις στρατηγικές που θα εφαρμόσουν.

Συνοπτικά, οι παρεμβάσεις για την κατάθλιψη των παιδιών και εφήβων έχουν έναν στόχο: τη βελτίωση της διάθεσης. Η αναγνώριση των συναισθημάτων και η κατανόηση της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές είναι το θεμέλιο για άλλες μεθόδους αντιμετώπισης της κατάθλιψης. Αποδίδοντας την απαιτούμενη σοβαρότητα στα συναισθήματά τους, τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να μιλήσουν γι αυτά αντί να τα κρατάνε μέσα τους. Ο προγραμματισμός ευχάριστων δραστηριοτήτων πολεμά την απόσυρση και την παθητικότητα και αποσπά το παιδί από μια εμμονή αρνητικών σκέψεων. Είναι δύσκολο για τους γονείς να ξέρουν πόσο μπορούν να αφήσουν το καταθλιπτικό νεαρό άτομο στην ησυχία του και πότε ή πόσο να το πιέσουν να δραστηριοποιηθεί. Ας μην επιτρέψουμε την απομόνωσή του. Δεν είναι σωστό να αφήνουμε ένα παιδί ή ένα νέο άτομο μέσα στην κατάθλιψη. Ας το ενθαρρύνουμε να ενεργοποιηθεί και να αναζητήσει την παρέα φίλων. Ας μη διστάσουμε να ζητήσουμε την επαγγελματική βοήθεια του ειδικού.

Κείμενο: Δήμητρα Τσώλα - Γιαννατσή, Ιδρυτικό μέλος και Γραμματέας της Ελεγκτικής Επιτροπής του ΜΑΖΙ, Σύμβουλος ψυχικής υγείας (B.A. in Psychology, M.A. in Clinical Psychology)